معرفی بازار هدف:

بانکداری الکترونیکی شیوه‌ای از بانکداری است که درآن مشتری بدون حضور فیزیکی در بانک و با استفاده از واسطه‌های ایمن بتواند از خدمات بانکی برخوردار شود، به عبارتی استفاده از تکنولوژی پیشرفته شبکه‌ها و مخابرات جهت انتقال منابع (پول) در سیستم  بانکداری.

 این نوع  از  بانکداری این امکان را به  مشتری می‌دهد که سطح گسترده‌ای از نقل و انتقال وجوه و اطلاعات را به شیوه‌ای الکترونیکی و از طریق وب‌ سایت بانک عامل انجام دهد. بانکداری الکترونیک دارای سطوح مختلف می‌باشد. هر چه به سمت سطوح بالاتر یعنی بانکداری الکترونیک کامل، حرکت کنیم عملیات دستی کمتر، سیستم‌های رایانه‌ای متمرکز، قابل دسترسی گسترده‌تر، محدودیت زمانی و مکانی کمتر و در نهایت امنیت اطلاعات بانکی بیشتر خواهد بود.

ایجاد تنوع در ابزارهای الکترونیکی منجر به ایجاد کاربدهای گوناگون این تکنولوژی در زمینه های مختلف شده است.

از کاربردهای بانک الکترونیکی، فراهم نمودن امکان پرداخت های الکترونیک است، و  پول الكترونيكي، به بانكها  اين امكان را مي‌دهد كه بازار خود را از نقشهاي سنتي سپرده‌گذاري و اعطاي اعتبار، فراتر برده و توسعه بخشند.

 کاربردهای پول الكترونيكي  :

۱–بانكدارى مبتني بر وب و اينترنت

2-بانكدارى مبتني بر فناوري تلفن هاي همراه m-banking 

3-بانكدارى مبتني بر تلفن ثابت           

4-بانكدارى کيوسکي           

5-بانكدارى به كمك فكس           

6-بانکداري مبتني بر دستگاه خودپرداز(ATM)         

7-بانکداري مبتني بر دستگاه هاي POS       

8-بانکداري مبتني بر کارت هاي الکترونیکی

گسترش روز افزون بهره گیری از بانکداری الکترونیکی، مخاطرات جدیدی را موجب شده است که سابقه ای نداشته است و  این موضوع  از حیث تاثیری که بر حریم خصوصی (نقض حقوق شهروندی) و فضای کسب و کار دارد دارای اهمیت بسزایی است. در ایران 25 میلیون تلفن ثابت  و 52 میلیون تلفن همراه  و بیش از 32 میلیون و 200 هزار کاربر اینترنتی وجود دارد، و در ایران 75 درصد از مشاغل با اینترنت مرتبط می باشند.

از این رو یکی از وظایف شرکت های بیمه ای در هرکشوری پذیرش و مدیریت ریسک، فعالیت های نوآورانه می باشد.

ارکان بانکداری الکترونیکی:

الف) سامانه های تسويه و پرداخت:

نظام پرداخت عبارت از ساز و كاری است كه می‌تواند وجه را از حسابی در يك بانك به حسابی در بانك ديگر منتقل نمايد و از اين رو نقش نظام پرداخت در اقتصاد همانند  رگ‌هايی است  كه پول را به  بنگاه‌های  مختلف اقتصادی می‌رسانند.

1-شتاب 

عملیات تحت پوشش شتاب دامنه وسیعی از تبادلات، از قبیل برداشت وجه نقد، خرید الکترونیکی، انتقال وجه، پرداخت قبوض و مانده‌گیری را از طریق خودپرداز، پایانه فروش، پایانه شعب،اینترنت، تلفن همراه و کیوسک را در بر می‌گیرد. 

1-1-عضویت در شتاب

 هر بانک یا مؤسسه اعتباری که مجوز فعالیت خود را از بانک مرکزی دریافت کرده باشد، می‌تواند با تأیید بانک مرکزی و از طریق عقد توافقنامه مربوطه، به عضویت شتاب درآید. تمامی اعضاء به منظور استفاده از خدمات شتاب، باید نسبت به افتتاح حساب جاری ویژه تسویه مرکز شتاب نزد نگهدارنده حساب ها (اداره معاملات ریالی بانک مرکزی) اقدام کنند که حق برداشت از این حساب در اختیار مرکز شتاب است. همچنین اعضاء باید تجهیزات فنی(سوئیچ) تبادل اطلاعات مرتبط به کارت های پرداخت عهده خود و نیز خط ارتباط از سوئیچ خود تا سوئیچ شتاب را بر اساس استانداردهای اعلام شده راه اندازی کنند.

همچنین عضو تعهد می کند علاوه بر سیستم‌ها و تجهیزات رایانه‌ای اصلی مربوط به پردازش داده‌های کارت بانک‌های خود، نسبت به ایجاد، نصب و راه اندازی سیستم و تجهیزات پشتیبان برای ارائه خدمات کارت بانک به هنگام بروز شرایط اضطراری یا اختلال در سیستم اصلی، اقدام کند.

 بانک  مرکزی  در  پایان هر  روز  کاری و  حداکثر  تا  ساعت 12 روز کاری بعد عملیات پردازش و پایاپای نمودن مبالغ تراکنش ها را انجام داده و سپس نسبت به تسویه حساب عضو با سایر اعضا اقدام می‌کند.

2-شاپرک

نظام پرداخت کارتی، یکی از زیرساخت‌های مهم هر کشور برای انجام مبادلات خرد بین آحاد جامعه محسوب می‌شود. این شبکه که مبتنی بر کارت‌های پرداخت صادرشده برای اشخاص و کاربری آن در پایانه‌های الکترونیکی است، بخش بزرگی از پرداخت بابت مصرف خانوار در کشورهای توسعه یافته را تحت پوشش قرار داده و در حقیقت این امکان را برای عموم فراهم می‌سازد که بدون نیاز به وجه نقد بتوانند از طریق انتقالات بین حساب‌های  بانکی، عملیات پرداخت خود را انجام دهند. در تعریف نظام پرداخت کارتی نیز می‌توان گفت، نوعی نظام پرداخت است که با استفاده از ابزار کارت در تجهیز   پایانه  فروش  الکترونیکی،  امکان  پرداخت  وجه  موضوع  خرید  کالا  و  خدمات را توسط خریدار(دارنده کارت) به فروشنده (دارنده پایانه-پذیرنده) بدون توسل به ابزارهای نقدی میسر می‌سازد. 

1-2-سامانه شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی(شاپرک):

 شبکه‌ای است که تمامی ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت و پایانه‌های فروش آنها را در نظامی یکپارچه گرد هم آورده و با مدیریت و نظارت متمرکز، کارایی و اثربخشی و امنیت شبکه پرداخت کارت را ارتقا می‌بخشد، شاپرک تمهیدات لازم را برای اتصال مستقیم ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت به زیرساخت‌های ملی پرداخت و تسویه فراهم می‌آورد.

 شاپرک، به‌عنوان یک سوئیچ پیشرفته به منظور جمع‌آوری و مدیریت تراکنش‌های شبکه پرداخت و هدایت این تراکنش‌ها به سایرسامانه‌های ملی کشور مانند شبکه شتاب و شبکه بانکی کشورعمل می کند، و چشم‌انداز آن، جایگزینی تبادل الکترونیکی  پول به جای تبادل فیزیکی پول می باشد.

لذا این سامانه شبکه‌ای منسجم، واحد و مستقل از بانک‌ها ارائه نموده و تمامی امور مربوط به ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت و تسویه با پذیرندگان را با یک الگوی کسب و کار مشخص به انجام می‌رساند.

3-پایا 

سیستم پایا به گونه‌ای طراحی شده که می‌تواند دستور پرداخت‌های متعدد را از جانب بانک مبدأ دریافت، پردازش و برای انجام به بانک‌های مقصد ارسال کند. بانک‌ها نیز می‌توانند دستور پرداخت‌های مشتریان خویش را به صورت انفرادی یا انبوه، دریافت و برای پایاپای و انجام در بانک‌های مقصد به «پایا» ارسال کنند. این سامانه تراکنش‌های C2C,B2C,B2B را پوشش می دهد و دارای دو زیرسامانه است که عبارتند از:

1-3- واریز مستقیم (وم) 

2-3- برداشت مستقیم (بم)

 پایا ارائه خدمات زیر را در شبکه بانکی میسر خواهد ساخت.

1-پرداخت الکترونیکی اقساط تسهیلات: 

2-پرداخت حقوق و مستمری: 

3-پرداخت سود سهام و اوراق بهادار:

از طریق هسته برداشت مستقیم (انتقال معکوس) «پایا»، برای اولین بار در کشور امکان ارائه خدمات بانکی مبتنی بر دستور‌پرداخت‌های پیش‌تأیید‌شده را به صورت بین‌بانکی میسر می‌سازد. 

4-سحاب

سحاب سامانه انتقال وجه کارتی با استفاده از امکانات مرکز شتاب است و به مشتریان بانک امکان می‌دهد با کارت خود بتوانند  به  هر  بانک دیگر عضو مرکز شتاب حواله کنند. بهره‌گیری از سحاب هم در شعبه و هم در خودپردازها و هم در اینترنت بانک میسر است. خدمات سحاب در شعبه از طریق دستگاه کارتخوان (پایانه شعب) و منوی تحویلداری انجام می‌شود و مشتری باید فرم مخصوص انتقال را تکمیل کند. حواله‌های سحابی فقط با کارت امکان‌پذیر است و روزانه سقف مبلغ مشخصی از طریق خودپرداز، اینترنت‌بانک یا پایانه شعب منتقل می‌شود. سامانه انتقال وجه آنی کارتی (سحاب) در سال 1386 به مرکز شتاب افزوده شده است.

5-ساتنا

در این سامانه مشتریانی که در بانک دارای یکی از انواع حساب (جاری، پس‌انداز و مدت‌دار) می‌باشند، می‌توانند نسبت به انتقال وجه (مبالغ بیش از یکصد و پنجاه میلیون ریال) به حساب خود یا سایر افراد در سایر بانک‌ها در همان روز اقدام کنند. ساتنا جایگزین کاملی برای چک های رمزدار بین‌بانکی است.

تسویه مبادلات بین‌بانکی در این سامانه به‌صورت آنی، قطعی، نهایی و برگشت ناپذیر انجام می‌گیرد، مشروط بر اینکه حساب تسویه بانک دارای مانده کافی برای انجام تسویه باشد، در غیر این‌صورت مبادلات تا تأمین نقدینگی و تا پایان روز در صف انتظار قرار گرفته و در صورت عدم تأمین نقدینگی، درخواست‌های مربوطه ابطال و برگشت داده می‌شوند. بنابراین این سامانه برای دو کاربرد اساسی بانک‌ها، شامل تسویه بین بانکی و انجام پرداخت‌های کلان و تجاری ایجاد شده است.

6-تابا

سامانه تسویه اوراق بهادار الکترونیکی سامانه‌ای است که به نگهداری اوراق بهاداری که ویژگی‌های تعیین شده  توسط بانک‌ مرکزی را دارا باشند، اقدام می‌کند. این سامانه علاوه بر نگهداری اوراق بهادار (به صورت الکترونیکی) نام و مشخصات دارنده آنها را نیز ثبت می‌کند. صرفاً بانک‌های کشور به این سامانه دسترسی دارند و می‌توانند برای خود یا به نیابت از مشتریان خود، اوراق نگهداری شده در این سامانه را خرید و فروش کنند.

7-چکاوک

چک به همراه وجوه نقد و پرداخت الکترونیکی، اضلاع ابزارهای پرداخت پول در کشور می‌باشد. امکان صدور چک به مبلغ دلخواه، سهولت حمل و نقل و ضمانتی برای پرداخت در آینده به اعتبار اشخاص حقیقی و حقوقی باعث استقبال فعالان اقتصادی از این سند لازم الاجرا شده است.

 بانک مرکزي سامانه‌ای را برای پذیرش و پردازش الکترونیکی چک‌های کاغذی بین‌بانکی و انجام تراکنش‌های مبتنی بر آنها به صورت کاملاً الکترونیکی راه اندازی کرد که به جای فیزیک چک، تصویر آن برای پردازش نهایی محتوا به بانک مربوطه ارسال شده و نتیجه پردازش به صورت الکترونیکی به شعبه پذیرنده چک بازگردانده ‌می‌شود. فاز دوم این طرح صدور یکپارچه دسته چک خواهد بود تا زمینه برای چک های کاملاً الکترونیکی فراهم شود.

ب) زيرساخت نظام پولی:

زيرساخت‌های فناوری مشتمل بر سامانه ها و شبکه های ارتباطی است که بستر امن و مطمئن پيام‌رسانی ، تبادل داده و ارتباطات بين سازمانی را فراهم می آورند. 

1-کاشف

با ظهور فناوری‌های جدید، نهادها و سازمان‏های بسیاری در سراسر جهان به مقوله امنیت اطلاعات پرداخته‏اند، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز به منظور نیل به اهداف مذکور طبق مصوبه شورای پول و اعتبار در آذر 1391 مرکز کنترل امنیت شبکه فوریت‌های بانکی (کاشف) یا شرکت کاشف را در تاریخ 18/12/1392 تأسیس کرد تا در کنار مرکز امداد رایانه‌ای امنیتی بانک‌ها سپر امنی برای تهدیدات داخلی و خارجی در نظام پرداخت و بانکداری الکترونیک باشد.

2-نماد

«نماد» سامانه‌ای به‌منظور تضمین امنیت، محرمانگی، صحت و دقت و انکارناپذیری داده‌ها در نظام بانکی است و باعث ایجاد هویت دیجیتالی امن برای اشخاص در استفاده از خدمات بانکی مجازی می‌شود و به‌منظور پیاده‌سازی بستر گواهی امضای دیجیتال در نظام بانکی و به‌کارگیری آن در سامانه‌های مهم و حاکمیتی همچون «پرتال ارزی»، «سنا»، «سپام»، «کاشف»، «ساتنا»، «چکاوک» و «پایا» تدوین شده است.

استقرار و راه‌اندازی این سامانه، یک زیرساخت یکپارچه، متمرکز و  امن را در اختیار بانک‌ها و مشتریان قرار داده و از این پس مشتریان شبکه بانکی، صرف‌نظر از بانک ارایه دهنده خدمات، می‌توانند از یک گواهی امضای دیجیتال برای دریافت خدمات استفاده کنند.

3-شهاب

سامانه‌ای یکپارچه حاوی اطلاعات هویتی مشتریان است که تخصیص شماره شناسایی منحصر به فرد برای هر یک از افراد جامعه را در شبکه بانکی میسر می‌سازد. شهاب یا شناسه هویت الکترونیک بانکی، شناسه منحصر به فردی است که جهت شناسایی مشتریان بانکی به هریک از اشخاص حقیقی و حقوقی اختصاص می‌یابد.

4-سپام

سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی سپام، به‌منظور الکترونیکی کردن مراودات بانکی و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت رسانی راه‌اندازی شده‌ است. با راه‌اندازی کامل این سامانه، می‌توان تمامی سیستم‌های بانکی را توسط آن تحت پروتکل‌های استاندارد مبادلات مالی به یکدیگر متصل و ارتباطات، مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی را به  صورت  کاملاً   الکترونیکی و  امن  میسر کرد و  ابزارهای نظارتی   بانک  مرکزی بر این مراودات بر روی آن قابل پیاده‌سازی است.

ج) اکوسیستم بانکداری الکترونیکی : 

ردیف	ابزارهای پرداخت	نوع خدمات	حقیقی	حقوقی
1	شعبه	1-پایا           2-سانتا  3- سحاب : از طریق پوز شعبه و با استفاده از کارت بانکی	شتاب – پایا – ساتنا-سحاب
2	ATM (خودپرداز)	1-نقدی و دریافت پول    2-انتقال	شتاب	—–
3	موبایل بانک	1-انتقال       2-خرید	شتاب – پایا – ساتنا
4	اینترنت بانک	1-انتقال       2-خرید
5	پایانه های فروشگاهی(pos  )	خرید
6	کیوسک بانکی
7	کیف الکترونیکی پول

د)تعریف بیمه گذاران(ذینفعان) :

اشخاص برای افتتاح حساب دربانک ها و موسسات مالی، به دو گروه اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی تقسیم می شوند.

 گروه اول اشخاص حقیقی ایرانی باید دارای شماره ملی باشند،گروه دوم، یعنی اشخاص حقوقی ایرانی نیز باید هر یک دارای شناسه ملی اختصاصی باشند و  چنانچه شخص، از اتباع بیگانه باشد اعم از شخص حقیقی یا حقوقی باید برای دریافت خدمات بانکی، شماره فراگیر اتباع خارجی را به بانک/موسسه اعتباری ارائه کند.

هـ)انواع حساب های بانکی:

1-سپرده قرض الحسنه جاری ریالی

2-سپرده قرض الحسنه پس انداز ریالی

3-سپرده پس انداز قرض الحسنه سکه

4-پس انداز قرض الحسنه ویژه مسکن

5- پس انداز قرض الحسنه ویژه جوانان

6-سپرده قرض الحسنه ویژه مصرف نشده

7-سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت

8-سپرده های دریافتی بابت کارت های اعتباری

9-سپرده صندوق پس انداز مسکن (خاص بانک مسکن) 

10–سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت ویژه.